सहकारी शिक्षा (Cooperative Education / सहकारी शिक्षा) भनेको सदस्यहरूलाई सहकारी संस्थाका संरचना, नियम, वित्तीय प्रणाली, बचत र ऋण सम्बन्धी ज्ञान दिने प्रक्रिया हो। यो केवल ज्ञान दिने माध्यम मात्र नभई सदस्यहरूलाई आर्थिक निर्णयमा सक्षम बनाउने र सहकारी संस्थाको दिगोपन सुनिश्चित गर्ने आधार पनि हो।

सहकारी शिक्षाको महत्व

सहकारी शिक्षा सदस्यहरू र समुदायको लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। यसको महत्व तल उल्लेख गरिएको छ:

1. आर्थिक साक्षरता बढाउँछ
   सदस्यहरूले बचत, ऋण, लगानी, ब्याज दर, वित्तीय योजना र जोखिम व्यवस्थापनको ज्ञान प्राप्त गर्छन्। यसले आर्थिक निर्णयमा सचेत र जिम्मेवार बनाउँछ।
2. सदस्य सशक्तिकरण
   शिक्षित सदस्यहरूले सहकारी सञ्चालनमा सक्रिय भाग लिन्छन्। उनीहरूले AGM, अधिवेशन, समितिको बैठक र अन्य निर्णय प्रक्रियामा प्रभावकारी रूपमा योगदान गर्न सक्छन्।
3. सहकारी मूल्य र संस्कारको प्रवर्द्धन
   पारदर्शिता, उत्तरदायित्व, सहभागिता र सहकार्य जस्ता सहकारी मूल्य सदस्यमा स्थापित हुन्छन्। शिक्षित सदस्यले यी मूल्यलाई व्यवहारमा उतारेर सहकारीलाई विश्वासिलो बनाउँछन्।
4. समुदायको दिगो विकास
   सदस्यहरू आर्थिक रूपमा सक्षम भएका खण्डमा आफ्नो परिवार र समुदायको समृद्धिमा योगदान पुर्याउँछन्। यसले क्षेत्रीय आर्थिक विकास र सामाजिक समृद्धिमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

सहकारी शिक्षाका माध्यमहरू

सहकारी शिक्षालाई विभिन्न माध्यमबाट प्रदान गर्न सकिन्छ:

1. तालिम र कार्यशाला

सदस्यहरूको क्षमता विकासका लागि नियमित तालिम र कार्यशालाहरू आयोजना गरिन्छ। यसमा वित्तीय योजना, बचत, ऋण, लेखापरीक्षण, डिजिटल बैंकिङ र सदस्य अधिकारबारे सिकाइ गरिन्छ।

2. सूचना पुस्तिका र गाइडलाइन

सहकारी सदस्यहरूलाई नियम–कानुन, लाभ र सदस्य अधिकारबारे जानकारी दिने पुस्तिका र गाइडलाइन तयार पारिन्छ। यसले सदस्यहरूलाई सहकारीको प्रक्रियामा सजिलो पहुँच दिन्छ।

3. सहभागी कार्यक्रम र अनुभव सिकाइ

AGM, अधिवेशन, कर्मचारी तीज कार्यक्रम, कार्यशाला र गोष्ठीमार्फत सदस्यहरूले अनुभव सिकाइ प्राप्त गर्छन्। प्रत्यक्ष सहभागिताले उनीहरूको ज्ञान र समझ बढाउँछ।

4. डिजिटल प्लेटफर्म र अनलाइन शिक्षा

आजको डिजिटल युगमा मोबाइल एप, वेबसाइट, अनलाइन सेमिनार र भिडियो तालिममार्फत सदस्यहरूले सहकारी शिक्षा सजिलै प्राप्त गर्न सक्छन्। यसले ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रका सदस्यलाई पनि लाभ पुर्याउँछ।

सहकारी शिक्षाको दीर्घकालीन लाभ

सदस्यहरू शिक्षित हुँदा सहकारी संस्थामा सकारात्मक प्रभाव पर्छ:

• निर्णय प्रक्रियामा सदस्यहरूको प्रभाव बढ्छ
• पारदर्शिता र उत्तरदायित्व कायम रहन्छ
• सदस्यहरूको आर्थिक क्षमता र आत्मनिर्भरता बढ्छ
• संस्थाको दिगो विकास र वित्तीय स्थिरता सुनिश्चित हुन्छ

निष्कर्ष

सहकारी शिक्षा केवल वित्तीय ज्ञान दिने माध्यम मात्र होइन, यो सदस्य र समुदायबीच विश्वास, पारदर्शिता र सहकार्यको संस्कृति स्थापित गर्ने प्रमुख उपकरण हो। शिक्षित सदस्यले मात्र सहकारीलाई सशक्त र दिगो बनाउन सक्छ।

“शिक्षा र सहभागिताले सहकारीलाई सशक्त बनाउँछ।”